„Gdziekolwiek w Kościele, także na najtrudniejszych i najbardziej wysuniętych obszarach, na rozdrożach ideologii, na społecznych frontach dokonywała się i wciąż dokonuje konfrontacja palących pragnień człowieka i odwiecznego przesłania Ewangelii, tam byli i wciąż są jezuici.” – papież Paweł VI
„Niepoślednią rolę odegrali jezuici w Polsce” – pisze o. Felicjan Paluszkiewicz. Proces przygotowywania gruntu pod sprowadzenie jezuitów do Rzeczypospolitej został zapoczątkowany wraz z pojawieniem się w Polsce pierwszych przedstawicieli zakonu. Legatowi papieża Pawła IV, kardynałowi Lippomaniemu, towarzyszył Alfonso Salmeron, uważany za pierwszego jezuitę przybyłego do Polski. Do Polski sprowadził zakon biskup warmiński (późniejszy kardynał Kościoła) Stanisław Hozjusz, w 1564, fundując im kolegium w Braniewie. Przez wiele lat jezuici byli wyłącznymi nauczycielami i wychowawcami polskiej młodzieży magnackiej i szlacheckiej. W oparciu o istniejące od 1570 Kolegium Jezuitów w Wilnie, w 1579 utworzona została Akademia Wileńska, pierwsza szkoła wyższa w Wielkim Księstwie Litewskim. W 1661 w Koronie Królestwa Polskiego powstała jezuicka Akademia Lwowska. W 1773 r. jezuici mieli na terenach polskich: 4 prowincje (wielkopolską, małopolską, litewską, mazowiecką), 137 placówek z 2362 zakonnikami, z czego na terenach zabranych po I rozbiorze ok. tysiąca. Ogólna liczba kolegiów wynosiła 51, rezydencji zakonnych było 18, domów i stacji misyjnych przeszło 60, szkół 66 (w tym 23 szkoły wyższe z filozofią i teologią), konwiktów szlacheckich 15 oraz 2 seminaria duchowne i 2 akademie. Byli więc najliczniejszą rodziną zakonną w Polsce zarówno co do liczby placówek, jak i zakonników. Po kasacie zakonu i utworzeniu Komisji Edukacji Narodowej szkoły jezuickie wykorzystano do budowy nowoczesnego systemu oświaty w Rzeczypospolitej.
„Poza szkolnictwem i pracą naukową jezuici prowadzili misje ludowe, którymi rychło objęli cały kraj, podnosząc w ten sposób zarówno moralność, jak i kulturę religijną w szerokich masach społeczeństwa. Misje trwały zazwyczaj po kilka tygodni i były wypełniane bogatym programem duszpasterskim. Na kazania i nabożeństwa gromadzono osobno dzieci, młodzież i dorosłych: uczono katechizmu i pieśni religijnych. Poznając przy okazji misji niedolę ludu polskiego, upominali się jezuici za krzywdzonym chłopem.” (o. Felicjan Paluszkiewicz)
Towarzystwo Jezusowe dało Polsce szereg wyróżniających się postaci, takich jak ojcowie:
■ Piotr Skarga, właściwie Piotr Powęski (1536 – 1612), pisarz i kaznodzieja.
Był rektorem Akademii Wileńskiej, potem nadwornym kaznodzieją Zygmunta III Wazy.
■ Jakub Wujek (1541 – 1597), profesor i rektor licznych kolegiów jezuickich.
Dokonał pierwszego przekładu Pisma Świętego na język polski.
■ Św. Stanisław Kostka (1550 – 1568), uczeń kolegium jezuickiego w Wiedniu,
wbrew woli rodziny przyjęty do zakonu. Patron młodzieży polskiej.
■ Św. Melchior Grodziecki (1582 lub 1584 – 1619), kaznodzieja. Zamordowany przez protestantów w Czechach.
■ Św. Andrzej Bobola (1591 – 1657), kaznodzieja i misjonarz, rektor kolegium w Pińsku. Zamordowany przez Kozaków.
■ Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595 – 1640), poeta. Zdobył europejską sławę, nazywano go „Horacy chrześcijański”.
■ Franciszek Bohomolec (1720 – 1784), komediopisarz, publicysta i poeta.
Redaktor „Monitora” – czołowego czasopisma polskiego Oświecenia.
Napisał między innymi znaną pieśń biesiadną „Kurdesz nad Kurdeszami”.
■ Adam Naruszewicz (1733 – 1796), poeta i historyk, biskup.
Zwolennik Konstytucji 3 Maja. Autor satyr, sielanek, tragedii oraz „Historii narodu polskiego”.
■ Grzegorz Piramowicz (1735 – 1801), pedagog, działacz oświatowy.
Sekretarz Komisji Edukacji Narodowej. Autor między innymi traktatu „Powinności nauczyciela…”, który kształtował nowy model nauczyciela szkoły ludowej.
■ Jan Paweł Woronicz, herbu Herburt (1757 – 1829), polski poeta, prepozyt infułat liwski (do 1791), kanonik warszawski, radca stanu, biskup krakowski, arcybiskup metropolita warszawski, prymas Królestwa Polskiego
■ Bł. Jan Beyzym (1850 – 1912), misjonarz na Madagaskarze, opiekun misji dla trędowatych. Zmarł zarażony trądem.
Polscy święci i błogosławieni jezuici:
św. Stanisław Kostka, św. Andrzej Bobola, św. Melchior Grodziecki, bł. Jan Beyzym
W Polsce na początku XXI wieku jest ich około 600 (kapłani, klerycy, bracia i nowicjusze); żyją i pracują w 41 wspólnotach – w 2 prowincjach: wielkopolsko-mazowieckiej (Warszawa) i południowej (Kraków). Polscy jezuici, będąc „kontemplatywnymi w działaniu”, prowadzą: parafie (w tym sanktuaria), kościoły akademickie, uczelnie wyższe, biblioteki, szkoły, Domy Rekolekcyjne, Centra Duchowości, fundacje, centra misyjne i społeczne ośrodki kulturalne i sportowe, wydawnictwa, portal deon.pl i wiele innych dzieł „na większą chwałę Bożą”.
Więcej informacji na stronie: Jezuici w Polsce
